Fonds GB 0210 JOHMAS - Papurau John Thomas (Ffotograffydd)

Ganed John Thomas, ffotograffydd, yn Llanfair Clydogau, Ceredigion ym mis Ebrill 1838, yn fab i labrwr. Wedi gadael yr ysgol cafodd swydd mewn siop ddillad yn Llanbedr-Pont-Steffan, cyn symud, ym 1853, i weithio yn yr un maes yn Lerpwl. Oherwydd cyflwr ei iechyd, fe’I gorfodwyd i chwilio am waith yn yr awyr agored, a derbyniodd swydd fel asiant teithiol ar hyd ffordd Lerpwl i Gaergybi ar ran cwmni oedd yn gwerthu deunydd ysgrifennu a cartes-de-visite, sef ffasiwn newydd ar ffurf ffotograffau bychain o enwogion (gan fwyaf) a ddechreuodd ymddangos ym Mhrydain tua 1857. Wedi iddo sylweddoli nad oedd yr un Cymro na Chymraes ymhlith y delweddau hyn, aeth John Thomas ati I ddysgu’r grefft o ffotograffiaeth a dechrau tynnu lluniau o bregethwyr Cymreig adnabyddus. Ym 1863, daeth yn reolwr ar stiwdio ffotograffig Harry J. Emmens yn Lerpwl, lle bu’n arbenigo ar ddelweddau o weinidogion Anghydffurfiol, ac, ym 1867, cychwynnodd ei fusnes ffotograffig ei hunan o’r enw y Cambrian Gallery (neu'r Oriel Gymreig), busnes a ffynnodd am oddeutu deugain mlynedd. Tra gofalai ei wraig am agweddau gweinyddol y busnes, teithiodd John Thomas ledled Cymru yn tynnu lluniau o’r tirlun a’r bobl, nid yn unig pobl nodedig megis beirdd, cantorion a gweinidogion ond hefyd y bobl gyffredin – y siopwyr, amaethwyr, labrwyr, gwragedd tŷ a gweision a morynion, yn ogystal â thrigolion y tlotai, y carchardai a’r strydoedd cefn. Bu farw John Thomas yn nhŷ ei fab, Albert Ivor Thomas, ym mis Hydref 1905, a’I gladdu ym Mynwent Anfield, Lerpwl. Trwy gyfrwng ei ddelweddau rhoddodd ar gof a chadw rhai o ddatblygiadau pwysicaf y cyfnod, megis dyfodiad y rheilffyrdd ac adeiladu’r cronfeydd dŵr, a datblygodd ei gasgliad ffotograffau yn gofnod gwerthfawr o fywyd a hanes Cymru ar ddiwedd y 19eg ganrif.