Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1790-[1955] / (Creation)
Level of description
fonds
Extent and medium
0.22 metrau ciwbig (19 bocs)
Context area
Name of creator
Biographical history
Gweinidog, bardd a golygydd oedd David Bowen, 'Myfyr Hefin', a aned ym 1874 yn Nhreorci, Rhondda. Fe'i addysgwyd yn ysgol fwrdd Treorci, ysgol golegol Pontypridd, a Choleg Prifysgol Cymru Caerdydd. Bu'n gweithio ym mhwll glo Tyn-y-Bedw a dechreuodd bregethu yn ystod diwygiad 1904, gan dderbyn ei alwad gyntaf i gapel Bedyddwyr Bethel, Capel Isel, ger Aberhonddu ym 1909. Ym 1913 symudodd i gapel Horeb, Pump-Hewl ger Llanelli.
Yn ystod ei fywyd bu'n weithgar iawn gyda nifer o gymdeithasau gan gynnwys Undeb Bedyddwyr Ieuanc Cymru ac Undeb y Cymdeithasau Cymreig. Sefydlodd Urdd y Seren Fore yn 1929 a bu'n olygydd ar gyfnodolyn yr Urdd, sef Seren yr Ysgol Sul. Bu hefyd yn golygu colofn Gymraeg y Llanelli Mercury, 1936-1945, ac yno cyhoeddwyd llawer o'i weithiau llenyddol. Cyhoeddodd David Bowen hefyd nifer o gyfrolau gan gynnwys Oriau Hefin, 1902, Cerddi Brycheiniog, 1912 a Salmau'r Plant, 1920. Enillodd dair cadair ar ddeg mewn eisteddfodau lleol yn bennaf, gan gynnwys cadair eisteddfod y myfyrwyr yng Nghaerdydd, 1909. Bu hefyd yn beirniadu mewn eisteddfodau lleol a chadwodd gopïau o weithiau nifer o'r cystadleuwyr.
Yn ogystal â chyhoeddi ei waith ei hun, bu David Bowen yn ddiwyd yn golygu a chasglu ynghyd ddeunydd yn ymwneud â'i frawd, Ben Bowen, ac eraill gan gynnwys Ioan Emlyn, Mathetes a Timothy Richard. Ymddangosodd ei erthyglau mewn cylchgronau amrywiol ac mewn cyfresi megis Cyfres y Bedyddwyr Ieuanc a Chyfres Cedyrn Canrif a gyd-olygwyd ganddo. Yr oedd hefyd yn gasglwr brwd o doriadau papur newydd yn ymwneud â gwaith Ben Bowen, ei waith ei hun ac amrywiol destunau.
Bu'n briod ddwywaith a chafodd dair merch, Myfanwy, Rhiannon ac Enid. Ymddeolodd o'r weinidogaeth yn 1939 a bu farw yn 1955.
Name of creator
Biographical history
Bardd oedd Ben Bowen a aned ym 1878 yn Nhreorci, y Rhondda, ac fe addysgwyd ef yn Ysgol Fwrdd Treorci ac Academi Pontypridd, rhwng 1897 a 1899. Ym 1899 fe aeth i Goleg Prifysgol Cymru Caerdydd, lle astudiodd y Clasuron ac Almaeneg hyd at 1900. Bu hefyd yn dilyn cwrs cyfathrebu y 'Cambridge University correspondence course' rhwng 1898 a 1899. Dechreuodd farddoni yn ifanc, ac fe enillodd Gadair Eisteddfod Genedlaethol Penrhiwceiber yn 1896 pan ond yn ddeunaw oed. Aeth ymlaen i ennill yn Eisteddfod Aberdâr ym 1897, a chyhoeddodd gyfrol o farddoniaeth Durtur y Deffro yn yr un flwyddyn. Cafodd ail yn Eisteddfod Genedlaethol Lerpwl am ei bryddest 'Pantycelyn' ym 1901, ac ym mis Chwefror 1902 enillodd Gadair Eisteddfod Llundain. Er mai barddoniaeth oedd ei brif ddiddordeb, fe gyhoeddwyd nifer o'i erthyglau mewn cylchgronau megis Y Tyst, Tarian y Gweithiwr a Chymru'r Plant, ac fe gyhoeddwyd detholiad o'i waith gan ei frawd, David Bowen (Myfyr Hefin) yn Rhyddiaith Ben Bowen a Blagur Awen Ben Bowen. Cyhoeddodd David Bowen ddau lyfr arall oedd wedi eu selio ar waith ac ar lythyrau Ben Bowen sef Ben Bowen i'r ieuanc a Ben Bowen yn Neheudir Africa. Ym 1901 yr oedd Ben Bowen wedi teithio i Dde Affrica lle bu'n byw tan 1902 er mwyn adfer ei iechyd. Diarddelwyd ef gan ei eglwys, Moriah, Pentre, wedi iddo ddychwelyd oherwydd ei ddaliadau diwinyddol. Bu farw ym 1903.
Archival history
Cadwyd papurau Ben Bowen gan ei frawd, David Bowen, ar ôl ei farwolaeth ym 1903. Wedi marwolaeth David Bowen ym 1955, daeth ei bapurau ef a'i frawd Ben i feddiant ei ferched.
Immediate source of acquisition or transfer
Rhodd gan ferched David Bowen, Miss Myfanwy Bowen, Llanelli, Mrs Rhiannon Hughes, Pwll, a Mrs Enid Harries, Rhyl, Hydref 1960.
Content and structure area
Scope and content
Papurau personol, crefyddol a llenyddol a grewyd ac a gasglwyd gan David Bowen, a phapurau llenyddol, crefyddol a phersonol ei frawd Ben, a olygwyd gan David Bowen wedi ei farwolaeth, 1897-1903. = Personal, religious and literary papers created by, and accumulated by, David Bowen, together with the literary, religious and personal papers of his brother Ben, edited by David Bowen after his death, 1897-1903.
Appraisal, destruction and scheduling
Accruals
Ni ddisgwylir ychwanegiadau.
System of arrangement
Trefnwyd yn LLGC yn ôl profiant yn ddau grŵp: papurau David Bowen [1890]-[1955] a phapurau Ben Bowen, 1897-1903. Ceir rhai papurau yn ymwneud â Ben Bowen ymhlith papurau David Bowen.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.
Conditions governing reproduction
Amodau hawlfraint arferol.
Language of material
- Welsh
- English
Script of material
Language and script notes
Cymraeg, Saesneg.
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Ceir copi caled o'r rhestr yn LlGC.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Notes area
Note
Teitl blaenorol: David Bowen ('Myfyr Hefin')
Note
Teitl yn seiliedig ar gynnwys y fonds.
Alternative identifier(s)
Virtua system control number
GEAC system control number
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Wrth lunio y disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau LLGC a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Chwefror 2001.
Language(s)
- Welsh
Script(s)
Sources
Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol i lunio'r rhestr: The Biographical Index of W. W. Price, Aberdâr (LLGC); Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Caerdydd, 1953); Papurau David Bowen a Ben Bowen; Cydymaith i lenyddiaeth Cymru (Caerdydd, 1997); Cofiant a Barddoniaeth Ben Bowen, gol. gan David Bowen (Myfyr Hefin) (Treorci: 1904).
Archivist's note
Lluniwyd gan Manon Foster Evans, Mair James a Nia Mai Williams.