Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1863-1967 / (Creation)
Level of description
fonds
Extent and medium
0.065 metrau ciwbig (5 bocs)
Context area
Name of creator
Biographical history
Yr oedd Crwys (1875-1968) yn fardd, gweinidog ac yn Archdderwydd Cymru, 1939-1946. Dywedir ei fod 'yn un o'r beirdd mwyaf cynhyrchiol yng Nghymru yn ystod blynyddoedd cynnar y ganrif'.
Ganwyd William Williams ar 4 Ionawr 1875 yng Nghraig-cefn-parc, Clydach, Sir Forgannwg, yn fab i John a Margaret Williams. Yn ddiweddarach mabwysiadodd yr enw barddol 'Crwys' ar ôl ei bentref genedigol pan ddechreuodd gystadlu. Yr oedd ei dad yn grydd ac am rai blynyddoedd bu Crwys hefyd yn gweithio fel crydd. Yr oedd John Williams ('Ap Llywelyn'), ewythr Crwys, yn gweithio yr un gweithdy â thad Crwys a bu'n ddylanwad mawr ar Crwys fel bardd ifanc. Yn ddiweddarach fe'i dylanwadwyd gan Syr John Morris-Jones. Newidiodd ei yrfa i fod yn weinidog gan ddechrau pregethu yn Eglwys Pant-y-crwys, Craig-cefn-parc, a mynychodd Ysgol Watcyn Wyn yn Rhydaman am ddwy flynedd cyn mynd i Goleg Bala-Bangor yn 1894. Yn 1898 fe'i ordeiniwyd yn weinidog ar Eglwys Rehoboth ym Mryn-mawr, Sir Frycheiniog, a bu yno am un mlynedd ar bymtheg. Ysgrifennodd A brief history of Rehoboth Congregational Church, Brynmawr, from 1643 to 1927 yn 1927.
Priododd Grace Harriet Jones, cyd-fyfyriwr iddo ym Mangor yn 1898. Ganwyd dau fab a dwy ferch iddynt. Bu'n weithgar iawn gyda gweithgareddau'r Eisteddfod Genedlaethol am flynyddoedd maith ac ef oedd enillydd y goron yn 1910 am ei bryddest ar 'Ednyfed Fychan', 'Gwerin Cymru' yn 1911 a 'Morgan Llwyd o Wynedd' yn 1919. Yn 1913 enillodd goron a gwobr sylweddol o arian am bryddest i 'Abraham Lincoln' yn San Ffransisco. Cyhoeddodd bedair cyfrol o gerddi. Derbyniodd radd MA er anrhydedd yn 1946 am ei gyfraniad i lenyddiaeth Gymraeg.
Yn 1914 derbyniodd wahoddiad i olynu Dr Cynddylan Jones fel asiant Cymdeithas y Beiblau yn Ne Cymru a symudodd y teulu i Abertawe i fyw. Arhosodd yn y swydd tan iddo ymddeol yn 1940. Bu farw 13 Ionawr 1968 a chafodd ei gladdu ym mynwent Pant-y-crwys.
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Rhoddwyd y grŵp cyntaf gan Mrs Margaret Crwys Morgan, merch Crwys, yn Ebrill 1982, yr ail grŵp gan Hywel Wyn Jones yn Awst 1990, y trydydd a'r pedwerydd grŵp gan y Parch. W. Rhys Nicholas yn Medi 1990 a Mawrth 1992, a chan David Walters yn 1997. Prynwyd grŵp 2002 yn arwerthiant Cymreig Bonhams (Lot 125).
Content and structure area
Scope and content
Papurau W. Crwys Williams, 1863-1967, yn cynnwys llythyrau, llyfrau nodiadau yn cynnwys cerddi, pryddestau a gyflwynwyd ar gyfer cystadleuaeth y goron yn yr Eisteddfod Genedlaethol, sgriptiau, pregethau, copi teipysgrif o'i ewyllys, 22 Rhagfyr 1958, a fersiwn diweddarach, 15 Medi 1964. Ceir papurau hefyd, 1873-1891, yn perthyn i'w dad-yng-nghyfraith y Parchedig Robert Charles Jones (1847-1925), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd a fu'n genhadwr yn Chile, 1874-1878. = Papers of W. Crwys Williams, 1863-1967, comprising letters, notebooks including poems, poems in free metre entered in competitions for the crown in National Eisteddfodau, scripts, sermons, typescript copy of his will, 22 December 1958, and an updated version, 15 September 1964. Also included are papers belonging to his father-in-law the Rev. Robert Charles Jones (1847-1925), Calvinistic Methodist minister who was a missionary in Chile, 1874-1878.
Appraisal, destruction and scheduling
Action: Cadwyd y cyfan o bapurau Crwys..
Accruals
Mae ychwanegiadau yn annhebygol.
System of arrangement
Trefnwyd y papurau a dderbyniwyd cyn 2002 yn ôl y grwpiau derbyn, a mathau o ddeunydd o fewn y grwpiau hynny. Trefnwyd y papurau a brynwyd yn 2002 yn LlGC yn saith ffeil yn ôl pwnc : llythyrau, cerddi, pregethau, adysgrifau, rhyddiaith, llyfr lloffion a phapurau amrywiol. Trefn wreiddiol o fewn y ffeiliau. Mae'r rhifau yn dilyn ymlaen o'r rhif olaf a ddefnyddiwyd.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau modern yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru gydymffurfio â Deddf Gwarchod Data 1998 yng nghyd-destun unrhyw brosesu ganddynt o ddata personol a gasglwyd o gofnodion modern sydd ar gadw yn y Llyfrgell. Nodir y manylion yn yr wybodaeth a roddir wrth wneud cais am Docyn Darllen.
Conditions governing reproduction
Amodau hawlfraint arferol.
Language of material
- Welsh
- English
Script of material
Language and script notes
Cymraeg, peth Saesneg (gweler disgrifiadau lefel ffeil)
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Notes area
Note
Y mae'r dyddiad creu cynharaf yn gynt na blwyddyn geni Crwys oherwydd ceir papurau ei dad-yng-nghyfraith y Parchedig Robert Charles Jones, 1873-1891, a grynhowyd ganddo.
Alternative identifier(s)
Virtua system control number
GEAC system control number
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
- Crwys, 1875-1968 -- Archives. (Subject)
- Jones, Robert Charles, 1847-1925. (Subject)
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Wrth lunio y disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau LlGC a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH.
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Language(s)
- Welsh
Script(s)
Sources
Archivist's note
Lluniwyd y rhestr gan Ann Francis Evans.
Archivist's note
Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r rhestr:
Archivist's note
W. Rhys Nicholas, Crwys y Rhamantydd (Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, 1990); Y Bywgraffiadur Cymreig, 1951-1970 (Llundain, 1997); Geraint a Zonia Bowen, Hanes Gorsedd y Beirdd ([Felindre, Abertawe], 1991); a thraethawd MA (Prifysgol Abertawe) Garry Nicholas, 'Crwys-astudiaeth o'i gerddi a'i gysylltiadau llenyddol'.