Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1933, 1939 / (Creation)
Level of description
File
Extent and medium
Context area
Name of creator
Biographical history
Roedd Iorwerth Cyfeiliog Peate (1901-1982) yn ysgolhaig ac yn fardd.
Fe'i ganwyd ym Mhandy Rhiwsaeson, Llanbryn-mair, Trefaldwyn, yr ail o dri phlentyn George H. ac Elizabeth Peate. Derbyniodd ei addysg yn Ysgol Sir Machynlleth a Phrifysgol Cymru, Aberystwyth, lle'r astudiodd dan T. Gwynn Jones a H. J. Fleure a gafodd gryn ddylanwad arno. Arbenigodd mewn Archaeoleg Geltaidd ac yn 1927 penodwyd ef yn Is-Geidwad yn Adran Archaeoleg Amgueddfa Genedlaethol Cymru. Dyrchafwyd Iorwerth Peate yn Bennaeth Is-adran Diwylliant a Diwydiannau Gwerin yn 1932, a gweithiodd yn ddiflino i sefydlu amgueddfa werin yng Nghymru ar batrwm amgueddfeydd awyr-agored gwledydd Llychlyn. Gwireddwyd ei freuddwyd pan agorwyd Amgueddfa Werin Cymru yn Sain Ffagan yn 1948 a phenodwyd yntau'n Guradur cyntaf hyd ei ymddeoliad yn 1971. Roedd yn ŵr o argyhoeddiadau cryf ac un annibynnol ei farn ac ymhyfrydai yn 'nhraddodiad Llanbryn-mair' y magwyd ef ynddi, sef traddodiad anghydffurfiol, radicalaidd. Bu'n heddychwr gydol oes a chollodd ei swydd fel Curadur am gyfnod oherwydd ei safiad fel gwrthwynebydd cydwybodol yn ystod yr Ail Ryfel Byd.
Roedd Iorwerth Peate yn awdur toreithiog o weithiau ysgolheigaidd Cymraeg a Saesneg yn ogystal â barddoniaeth, rhyddiaith a beirniadaeth lenyddol. Ymhlith ei brif gyfraniadau ym maes diwylliant gwerin mae Y crefftwr yng Nghymru (1933), The Welsh house (1940), Diwylliant gwerin Cymru (1942), Clock and watch makers in Wales (Caerdydd, 1945), a Tradition and folk life: a Welsh view (1972). Cyhoeddodd amryw gyfrolau o ryddiaith, yn eu plith Sylfeini (1938), Syniadau (1969), a'r gweithiau hunangofiannol Rhwng dau fyd (1976), a Personau (1982); bu'n olygydd monograffau megis Hen Gapel Llanbrynmair 1739-1939 (1939), John Cowper Powys: letters 1937-54 (1974), a'r cylchgronau Dragon (1922-1923), Y ddraig goch (1926-1927), a Gwerin. An international journal of folk life (1956-1962). Ymhlith y casgliadau o farddoniaeth a gyhoeddwyd mae Y cawg aur a cherddi eraill (1928), Canu chwarter canrif (1957) sef detholiad o'i gerddi, a Cerddi diweddar (1982) wedi iddo farw. Cyfrannodd nifer helaeth o erthyglau ac adolygiadau i'r wasg, rhai ohonynt dan y ffugenw 'Gwerinwr', ac roedd yn ddarlledydd radio poblogaidd.
Roedd Iorwerth Peate yn aelod o amryw bwyllgorau a bu'n Llywydd y Gymdeithas Fywyd Gwerin, Llywydd Adran H (Anthropoleg) o'r British Association for the Advancement of Science, Is-Lywydd Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, un o sefydlwyr a chyn-Gadeirydd yr Academi Gymreig, ac aelod o Lys a Chyngor Eisteddfod Genedlaethol Cymru. Derbyniodd gydnabyddiaeth am ei gyfraniad ysgolheigaidd gyda'r graddau D. Litt. Celt. er anrhydedd gan Brifysgol Genedlaethol Iwerddon (1960), a D. Sc. (1941) a D. Litt. honoris causa (1970) gan Brifysgol Cymru. Cyflwynwyd bathodyn y Cymmrodorion iddo yn 1978 am ei waith dros Gymru, a chyfrol festschrift, Studies in folk life, gol. J. Geraint Jenkins, yn 1966.
Priododd Nansi (Annie) Davies, yn 1929, a ganwyd mab iddynt, Dafydd (1936-1980). Bu farw Iorwerth C. Peate ar 19 Hydref 1982.
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Content and structure area
Scope and content
A holograph manuscript of poems by Iorwerth Cyfeiliog Peate, described by the author, in a letter [to the Librarian of the National Library of Wales ], 26 June [19]39, accompanying the manuscript, as the printers' copy of his volume of verse, Plu'r Gweunydd. [Cerddi a Sonedau (Lerpwl, 1933)]. Three points of difference, however, can be noted between the text of the present manuscript and the published work - (a) the difference in the order of the poems, which, in the printed volume, have been grouped under subject headings, this not being the case in the manuscript (the author, in the above mentioned letter, mentions this difference, and also answers the charge made by one critic, that, in grouping the poems thus, he had copied the example of 'Eifion Wyn' [Eliseus Williams], by stating that the arrangement under subject headings was not his idea, but had been done at the request of the publishers), (b) the printed volume contains four poems, 'Pentre'r Celyn' (p. 17), 'I Glychau'r Goets Fawr' (p. 38), 'Y Galw' (pp. 43-4), and 'Yn Dawel, Bêr Ddyfi' (p. 61), which do not appear in the manuscript, and (c) minor textual variations, e.g., A'th unllef oriog / O' th unllef oriog ('Maldwyn', line 1), Ofer it ddisgwyl wrth Dduw Dad / ar Dduw Dad ('Adar To yn Chwefror', last line), and Yfory mi rannaf yr holl fyd / i'r holl fyd ('Cyfoeth', line 1).
Appraisal, destruction and scheduling
Accruals
System of arrangement
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Readers consulting modern papers in the National Library of Wales are required to abide by the conditions noted on the 'Modern papers - data protection' form issued with their Readers' Tickets.
Conditions governing reproduction
Usual copyright laws apply.
Language of material
Script of material
Language and script notes
Welsh.
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
The description is also available in the Handlist of Manuscripts in the National Library of Wales, Volume IV (Aberystwyth, 1971).
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Notes area
Note
Title based on contents.
Note
Preferred citation: NLW MS 12599C.
Alternative identifier(s)
Virtua system control number
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
- Eifion Wyn, 1867-1926 (Subject)
- Davies, W. Ll. (William Llewelyn), 1887-1952 (Subject)
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Description follows NLW guidelines based on ISAD(G) 2nd ed.; AACR2; and LCSH
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Language(s)
- English
Script(s)
Sources
Archivist's note
Description compiled by Bethan Ifans for the retrospective conversion project of NLW MSS. The following source was used in the compilation of this description: Handlist of Manuscripts in the National Library of Wales, Volume IV (Aberystwyth, 1971).