Showing 32 results

Copi o gyfrol John Davies, Mallwyd, Antiquae Linguae Britannicae...et Linguae Latinae, Dictionarium Duplex (Llundain: R. Young, 1632, STC 6347), gyda nodiadau helaeth, [1632x1667], yn llaw Robert Vaughan, Hengwrt, yn cynnwys yn bennaf eiriau (ff. 9-66 passim) a diarhebion (ff. 191-195 passim) Cymraeg ychwanegol. = A copy of John Davies of Mallwyd's Antiquae Linguae Britannicae...et Linguae Latinae, Dictionarium Duplex (London: R. Young, 1632, STC 6347), with extensive annotations, [1632x1667], in the hand of Robert Vaughan of Hengwrt, comprising mostly additional Welsh words (ff. 9-66 passim) and proverbs (ff. 191-195 passim).

Llawysgrif, [17 gan., canol], yn ôl pob tebyg yn llaw William Maurice, Llansilin, yn cynnwys barddoniaeth gaeth Gymraeg, cywyddau gan mwyaf, o waith o leiaf chwech ar hugain o feirdd. = A manuscript, [mid-17 cent.], probably in the hand of William Maurice, Llansilin, containing Welsh strict-metre poetry, mostly cywyddau, by at least twenty-six poets.
Priodolir y cerddi i'r beirdd canlynol: Tho[mas] Prys (ff. 1, 8-9), Y Meister Sion Tudur (f. 1 recto-verso), Sr. Gruffydd Owen (ff. 1 verso-2 verso, 5 verso-6 verso, 10 recto-verso, 24 verso-25), y Bedo Brwynllys (ff. 2 verso-3), Bedo Aryrddrem (ff. 3, 21 verso, 26), Huw Arwystli (ff. 3 recto-verso, 26-27), Rys Cain (f. 4 recto-verso), Morys Dwyfech (ff. 5 recto-verso, 25-26), Sion Phylip (ff. 6 verso-7), Sr Dafydd Owain (ff. 7 verso-8), W[illia]m llŷn (ff. 9 recto-verso, 12 verso-13), Sr Phylip Emlyn (ff. 10 verso-11), Ifan Dyfi (ff. 11-12), Dafydd ap Gwilim (ff. 12 recto-verso, 16, 17 verso-18, 20-21, 27 recto-verso, 28-29 verso, 30 verso), Sion Cain (ff. 13 verso-14), y Meistr Hughe Machno (ff. 14-15), Einion ab Gwalchmai (f. 15 verso), Sion Mowddwy (f. 16 verso), Tudur Aled (f. 17 recto-verso), Dafydd ap Edmwnt (ff. 18 verso-19), Dafydd Nanmor (f. 19 recto-verso), Gwillim tew brydydd (ff. 19 verso-20), Lewis Môn (f. 21), William Cynwal (ff. 21 verso-23, 24), 'Mr Roberts or tu hwnt ir môr' [Dr Gruffydd Robert, Milan] (ff. 23 verso-24) a Simwnt Vychan (ff. 27 verso-28, 30). Mae ambell i gerdd yn ddienw (ff. 4 verso-5, 7 recto-verso, 16, 18 recto-verso, 22 recto-verso). Mae yna nodiadau o ramadeg barddol, yn trafod yr englyn unodl union a'r englyn unodl cyrch, ar f. 30. Ceir nodiadau yma ac acw, mewn llaw o'r ddeunawfed ganrif, yn awgrymu dyddiadau blodeuo'r beirdd (e.e. f. 3: '1500 medd Thomas Richards'); daw y rhain o restr yn Thomas Richards, Antiquae Linguae Britannicae Thesaurus... (Bryste, 1753). = The poems are attributed to the following: Tho[mas] Prys (ff. 1, 8-9), Y Meister Sion Tudur (f. 1 recto-verso), Sr. Gruffydd Owen (ff. 1 verso-2 verso, 5 verso-6 verso, 10 recto-verso, 24 verso-25), y Bedo Brwynllys (ff. 2 verso-3), Bedo Aryrddrem (ff. 3, 21 verso, 26), Huw Arwystli (ff. 3 recto-verso, 26-27), Rys Cain (f. 4 recto-verso), Morys Dwyfech (ff. 5 recto-verso, 25-26), Sion Phylip (ff. 6 verso-7), Sr Dafydd Owain (ff. 7 verso-8), W[illia]m llŷn (ff. 9 recto-verso, 12 verso-13), Sr Phylip Emlyn (ff. 10 verso-11), Ifan Dyfi (ff. 11-12), Dafydd ap Gwilim (ff. 12 recto-verso, 16, 17 verso-18, 20-21, 27 recto-verso, 28-29 verso, 30 verso), Sion Cain (ff. 13 verso-14), y Meistr Hughe Machno (ff. 14-15), Einion ab Gwalchmai (f. 15 verso), Sion Mowddwy (f. 16 verso), Tudur Aled (f. 17 recto-verso), Dafydd ap Edmwnt (ff. 18 verso-19), Dafydd Nanmor (f. 19 recto-verso), Gwillim tew brydydd (ff. 19 verso-20), Lewis Môn (f. 21), William Cynwal (ff. 21 verso-23, 24), 'Mr Roberts or tu hwnt ir môr' [Dr Gruffydd Robert, Milan] (ff. 23 verso-24) and Simwnt Vychan (ff. 27 verso-28, 30). A few further poems are anonymous (ff. 4 verso-5, 7 recto-verso, 16, 18 recto-verso, 22 recto-verso). There are notes from a bardic grammar, discussing the 'englyn unodl union' and the 'englyn unodl cyrch', on f. 30. Notes added here and there, in an eighteenth-century hand, give suggested floruit dates for the poets (e.g. f. 3: '1500 medd Thomas Richards'); these are taken from a list in Thomas Richards, Antiquae Linguae Britannicae Thesaurus... (Bristol, 1753).

Cyfrol yn cynnwys barddoniaeth Gymraeg a chynghorion meddygol a ddangoswyd, yn ôl nodyn (f. 63 verso) gan John Jones (Jac Glanygors), i John Edwards (Siôn Ceiriog) yn Llundain, 11 Gorffennaf 1790. = A volume containing poetry in Welsh and medical recipes shown, according to a note (f. 63 verso) by John Jones (Jac Glanygors), to John Edwards (Siôn Ceiriog) in London, 11 July 1790.
Mae'r gyfrol yn cynnwys cywyddau ac englynion o'r 16 gan. hyd at 18 gan., gan gynnwys gweithiau Gruffydd ap Ieuan ap Llywelyn Fychan, 'Syr' Dafydd Owain, Siôn Tudur, Simwnt Fychan, Thomas Prys o Blas Iolyn, William Phylip, ac Ellis Rowland o Harlech (ff. 1-41), ac englynion Saesneg (f. 1 verso); ceir rysáit llawfeddygol ar f. 7, cynghorion meddygol rhwng ff. 41 verso a 63 verso, a nodyn, 28 Gorffennaf 1790, gan David Samwell (Dafydd Ddu Feddyg) ar f. 64; fe nodir rhai o'r cerddi a'r ryseitiau ar dudalen gynnwys (f. 66 verso). = The volume comprises 'cywyddau' and 'englynion' from 16 cent. to 18 cent., including the works of Gruffydd ap Ieuan ap Llywelyn Fychan, 'Syr' Dafydd Owain, Siôn Tudur, Simwnt Fychan, Thomas Prys of Plas Iolyn, William Phylip, and Ellis Rowland of Harlech (ff. 1-41), and English poetry written in the 'englyn' metre (f. 1 verso); a veterinary recipe is included on f. 7, medical recipes between ff. 41 verso and 63 verso, and a note, 28 July 1790, by David Samwell (Dafydd Ddu Feddyg) on f. 64; some of the poetic works and recipes are listed in a contents' page (f. 66 verso).

Casgliad o naw deg dau o halsingod o ardal Llandysul, Dyffryn Teifi, wedi eu copïo gan John Evan rhwng 1730 a 1733. Cyfansoddwyd y mwyafrif o'r halsingod rhwng 1654 a 1722 gydag ychydig o enghreifftiau cyfoes ar ddiwedd y gyfrol. = A collection of ninety-two carols of a religious or moral nature ('halsingod') from the Llandysul, Teifi Valley, area, transcribed by John Evan between 1730 and 1733. The majority of the poems were composed between 1654 and 1722 with a few contemporary examples included at the end of the volume.
Priodolir y cerddi i'r awduron canlynol: David Davies [?ficer Bridell, sir Benfro], James Richard, David Lewis [?Llanllawddog], Sampson Lloyd, Evan Griffith, Syr John Owen, David Jones, David Evanes [sic], John Hughes, John Evan, a'r 'hen Glark Einion' (ceir cyfeiriadau at rai o'r unigolion hyn, ynghyd â rhestr o halsingod eraill a gyfansoddwyd ganddynt, yn Geraint Bowen, 'Yr Halsingod', Transactions of the Honourable Society of Cymmrodorion, (1945), 83-108). = The poems are attributed to the following authors: David Davies [?vicar of Bridell, Pembrokeshire], James Richard, David Lewis [?Llanllawddog], Sampson Lloyd, Evan Griffith, Sir John Owen, David Jones, David Evanes [sic], John Hughes, John Evan, and 'yr hen Glark Einion' (references to some of these individuals, together with a list of other 'halsingod' composed by them, are in Geraint Bowen, 'Yr Halsingod', Transactions of the Honourable Society of Cymmrodorion, (1945), 83-108).

Copi o gyfrol Peter Williams, Mynegeir Ysgrythurol; neu, Ddangoseg Egwyddorol o'r Holl Ymadroddion yn yr Hen Destament a'r Newydd (Caerfyrddin, 1773, ESTC T116289, Libri Walliae 5397), gyda nodiadau pregeth byr, yn Saesneg, yn llaw [y Parch.] Edmund Leigh, Llanedi, ar y dail rhwymo, [18 gan., ¼ olaf]-[c. 1810] (ff. 2 recto-verso, 4, 5), yn ogystal ac emyn Gymraeg tri phennill, yn cychwyn 'Fy lle pan welwy draw', wedi ei lofnodi gan Leigh a'i ddyddio 'Llannedy July the 2nd 1793' (f. 5 verso). = A copy of Peter Williams, Mynegeir Ysgrythurol; neu, Ddangoseg Egwyddorol o'r Holl Ymadroddion yn yr Hen Destament a'r Newydd (Carmarthen, 1773, ESTC T116289, Libri Walliae 5397), containing brief sermon notes, in English, in the hand of [the Rev.] Edmund Leigh, Llanedi, on the fly-leaves, [late 18 cent.]-[c. 1810] (ff. 2 recto-verso, 4, 5), together with a three verse Welsh hymn, beginning 'Fy lle pan welwy draw', signed by Leigh and dated 'Llannedy July the 2nd 1793' (f. 5 verso).
Mae'r nodiadau yn bennaf ar y testun pechod, gan gyfeirio at Job 42.5-6 (f. 2) a Genesis 42.36 a 45.8 (f. 4). Cyhoeddwyd yr emyn yn Diferion y Cyssegr: Sef Crynodeb o Hymnau a Chaniadau Ysbrydol o Waith Amrywiol Awdwyr (Caerlleon, 1802) (emyn rhif 115) ac yn Casgliad o Hymnau … at Wasanaeth y Methodistiaid Wesleyaidd (1845) (emyn 635, gyda'r teitl 'Ofnau'n ffoi') ond ni enwir yr emynydd yn y nail na’r llall. Ceir ambell i fân gywiriad ac ymylnod, mewn inc a phensil, i'r testun printiedig (ff. 9 verso, 23, 30, 60, 71, 92 verso, 119 verso, 132, 147, 179, 201 verso). = The notes are mainly on the subject of sin, with reference to Job 42.5-6 (f. 2) and Genesis 42.36 and 45.8 (f. 4). The hymn was collected in Diferion y Cyssegr: Sef Crynodeb o Hymnau a Chaniadau Ysbrydol o Waith Amrywiol Awdwyr (Caerlleon [i.e. Chester], 1802) (hymn No. 115) and in Casgliad o Hymnau … at Wasanaeth y Methodistiaid Wesleyaidd (1845) (hymn No. 635, entitled 'Ofnau'n ffoi'), in neither of which is the hymn-writer named. There are a few minor corrections and marginal annotations, in ink and pencil, to the printed text (ff. 9 verso, 23, 30, 60, 71, 92 verso, 119 verso, 132, 147, 179, 201 verso).

Dwy gerdd gan Rhys Jones o'r Blaenau, [18 gan., hwyr], wedi eu hysgrifennu mewn dwy law debyg iawn o ddiwedd y ddeunawfed ganrif, ar dwy ddalen rydd. = Two poems by Rhys Jones, Blaenau, [late 18 cent.], written in very similar late eighteenth-century hands on two separate leaves.
Cyhoeddwyd y cerddi, 'Cywydd a wnaeth Rees Jones yn y Werddon' (f. 1) ac 'Englynion y Gisd Goch…1766' (f. 2), yn W. Leslie Richards, 'Dwy gerdd o'r ddeunawfed ganrif', Llên Cymru, 15 (1984-8), 355-359; ceir y ddwy, yn llaw y bardd ei hun, yn NLW MS 3059D (Mostyn MS 163), tt. 189 a 202. = Both poems, 'Cywydd a wnaeth Rees Jones yn y Werddon' (f. 1) and 'Englynion y Gisd Goch…1766' (f. 2), were published in W. Leslie Richards, 'Dwy gerdd o'r ddeunawfed ganrif', Llên Cymru, 15 (1984-8), 355-359; both may be found, in the poet's own hand, in NLW MS 3059D (Mostyn MS 163), pp. 189 and 202.

Copi o Jonathan Hughes, Bardd, a Byrddau Amryw, Seigiau; neu, Gasgliad o Gynghanedd sef Carolau a Cherddi a Chywyddau (Amwythig: Stafford Prys, 1778; ESTC T140501, Libri Walliae 2526), gyda cherddi wedi eu hychwanegu mewn llawysgrif tu mewn i'r clawr blaen ac ar y dail rhwymo (tt. i-vi, 376-382), yn bennaf yn llaw William Samuel, [18 gan., hwyr]. = A copy of Jonathan Hughes, Bardd, a Byrddau Amryw, Seigiau; neu, Gasgliad o Gynghanedd sef Carolau a Cherddi a Chywyddau (Shrewsbury: Stafford Prys, 1778; ESTC T140501, Libri Walliae 2526), with Welsh poetry added in manuscript inside the front cover and on the fly-leaves (pp. i-vi, 376-382), mostly in the hand of William Samuel, [late 18 cent.].
Ymysg y tair cerdd ar ddeg a ychwanegwyd, mae dwy bennill gan William Samuel (tt. v, vi), ['Cerdd y Pren Almon'] gan Owen Griffith, [Llanystumdwy] (tt. 376-381), englyn gan Rhys Jones o'r Blaenau (t. 381) a phennill cyntaf cerdd [gan Dafydd Williams] (t. 382). Ceir mân gywiriadau ac arnodiadau ar tt. 5, 27, 111, 150, 182, 184, 202, 286, 358, 360, 367 a 369. Mae toriad papur newydd, 17 Ebrill 1928, ynglŷn â Jonathan Hughes wedi ei phastio i mewn ar. t. viii. = Amongst the thirteen additional poems are two verses by William Samuel (pp. v. vi), ['Cerdd y Pren Almon'] by Owen Griffith, [Llanystumdwy] (pp. 376-381), an englyn by Rhys Jones, Blaenau (t. 381) and the first verso only of a poem [by Dafydd Williams] (t. 382). There are minor corrections and annotations on pp. 5, 27, 111, 150, 182, 184, 202, 286, 358, 360, 367 and 369. A newspaper cutting, 17 April 1928, relating to Jonathan Hughes is pasted in on p. viii.

Cyfrol yn cynnwys barddoniaeth a chaneuon yng Nghymraeg a Saesneg, ynghyd â rhai testunau rhyddiaith Cymraeg, a gopïwyd, [1780au], gan Humphrey Jones o Gastell Caereinion, sir Drefaldwyn. = A volume of Welsh and English poetry, with some Welsh prose texts, transcribed, [1780s], by Humphrey Jones of Castle Caereinion, Montgomeryshire.
Ceir yn y llawysgrif gerddi Cymraeg gan John Thomas o sir Drefaldwyn (tt. 2-11), John Thomas 'o bentre'r Fidog' [Pentrefoelas] (tt. 12-14), Robert Evan[s] o Feifod (tt. 16-17) a David Evans o Lanfair Caereinion (tt. 23-24), pedwar cywydd gan Morys Probert [ap Robert], Huw Llwyd Cynfel ac eraill (tt. 46-52), a phedwar englyn (tt. 52, 54). Mae'r cerddi Saesneg, ar amrywiaeth o bynciau (tt. 1, 14-15, 19-23, 25-29, 44-45, 53), yn cynnwys y gân 'On Masons and Masonry' gyda'r dôn mewn hen nodiant (t. 53). Fe gynhwysir hefyd adysgrif o'r cyfan o'r gyfrol Histori Nicodemus… A osodwyd allan gan Dafydd Jones (Yr Amwythig, [?1745]) (tt. 30-43); a rysáit meddyginiaethol ar gyfer clefyd y brenin, neu'r mandwyn (tu mewn i'r clawr blaen). = The manuscript includes Welsh poems by John Thomas of Montgomeryshire (pp. 2-11), John Thomas 'o bentre'r Fidog' [Pentrefoelas] (pp. 12-14), Robert Evan[s] of Meifod (pp. 16-17) and David Evans of Llanfair Caereinion (pp. 23-24), four cywyddau by Morys Probert [ap Robert], Huw Llwyd Cynfel and others (pp. 46-52), and four englyns (pp. 52, 54). The English poems, on various subjects (pp. 1, 14-15, 19-23, 25-29, 44-45, 53), includes a song 'On Masons and Masonry' accompanied by the tune in staff notation (p. 53). Also included is a transcript of the whole of the volume Histori Nicodemus… A osodwyd allan gan Dafydd Jones (Shrewsbury, [?1745]) (pp. 30-43); and a medical recipe for the 'King’s Evil', or scrofula (inside front cover).

Cyfrol o farddoniaeth, [1795]-[1830], yn cynnwys copïau o faledi a cherddi eraill, yn dyddio'n bennaf o'r ddeunawfed ganrif. Mae'r rhan helaethaf o'r llawysgrif (ff. 1-42) yn llaw John Davies, gydag ychwanegiadau, [?1820au], gan John Evans, gof o Lanrhaeadr[?-ym-Mochnant], sir Ddinbych (ff. 42 verso-46). = A volume, [1795]-[1830], containing transcripts of Welsh ballads and other poems, mainly of the eighteenth century. The majority of the manuscript (ff. 1-42) is in the hand of one John Davies, with later additions, [?1820s], by John Evans, blacksmith, of Llanrhaeadr[?-ym-Mochnant], Denbighshire.
Ymysg y beirdd a gynrychiolir yn y gyfrol mae Jonathan Hughes (ff. 3-4 verso, 12 verso, 34 verso-36), Huw ap Huw [Hugh Hughes, y Bardd Coch o Fon] (ff. 4 verso-9 verso, 11 verso-12 verso), Rhys Jones [y Blaenau] (ff. 10-11), Jonathan Hughes Ifangc (f. 13), Walter Davies [Gwallter Mechain] (f. 13 recto-verso), David Thomas [Dafydd Ddu Eryri] (f. 13 verso), Ellis Roberts [Elis y Cowper] (ff. 14-16 verso, 18-22, 38 verso-41 verso), Hugh Roberts y Teiliwr o blwy Llanllyfni (ff. 16 verso-18), Richard Llwyd o'r Plas [Meini] (f. 22 recto-verso), Robert Richard o Bentraeth (ff. 24 verso-26 verso), Richard Parry [o Niwbwrch] (ff. 26 verso-29, 33 verso-34 verso), Humphrey Wiliam, Tywyn, Meirionnydd (ff. 29-30), Y Parch. [William] Williams, Llaneilian-yn-Rhos (ff. 30-32 verso), a Huw Morris [Huw Morys] (ff. 32 verso-33 verso). Ymddengys bod y mwyafrif o'r cerddi wedi eu copïo o ffynnonellau printiedig, gan gynnwys Blodeu-gerdd Cymry, o gynnulliad David Jones o Drefriw (Amwythig: Stafford Prys, 1759, Libri Walliae 2804) (ff. 22-34 verso) ac amryw bamffledi. Mae yn y gyfrol hefyd ymgais gan John Evans i ysgrifennu beddargraff, dyddiedig 1825 a 1830 (f. 44), a dwy fersiwn o 'Cerdd yr Offeiriad Dur neu Steel Parson', o bosib gan John Evans, [1820au] (ff. 43, 46 recto-verso), gyda chopi teipysgrif o'r ddwy fersiwn, [20 gan., ail ½], [?gan D. Tecwyn Lloyd] yn rhydd yn y gyfrol (2 ff.). Mae taflen o dablau rhifyddol a werthwyd gan P. Sandford, Amwythig, [c. 1795], wedi ei bastio y tu mewn i'r clawr blaen. = Amongst the poets represented in the volume are Jonathan Hughes (ff. 3-4 verso, 12 verso, 34 verso-36), Huw ap Huw [Hugh Hughes, y Bardd Coch o Fon] (ff. 4 verso-9 verso, 11 verso-12 verso), Rhys Jones [y Blaenau] (ff. 10-11), Jonathan Hughes, junior (f. 13), Walter Davies [Gwallter Mechain] (f. 13 recto-verso), David Thomas [Dafydd Ddu Eryri] (f. 13 verso), Ellis Roberts [Elis y Cowper] (ff. 14-16 verso, 18-22, 38 verso-41 verso), Hugh Roberts, tailor, of Llanllyfni (ff. 16 verso-18), Richard Llwyd ('o'r Plas [Meini]') (f. 22 recto-verso), Robert Richard, Pentraeth (ff. 24 verso-26 verso), Richard Parry [of Newborough] (ff. 26 verso-29, 33 verso-34 verso), Humphrey Wiliam, Tywyn, Meirionnydd (ff. 29-30), the Rev. [William] Williams, Llaneilian-yn-Rhos (ff. 30-32 verso), and Huw Morris [Huw Morys] (ff. 32 verso-33 verso). The majority of the poems were apparently copied from printed sources, including Blodeu-gerdd Cymry, selected by David Jones, Trefriw (Shrewsbury: Stafford Prys, 1759, Libri Walliae 2804) (ff. 22-34 verso) and numerous pamphlets. The volume also contains attempts by John Evans at composing an epitaph, in 1825 and 1830 (f. 44), and two versions of 'Cerdd yr Offeiriad Dur neu Steel Parson', possibly by John Evans, [1820s] (ff. 43, 46 recto-verso), with a typescript copy of both versions, [20 cent, second ½], [?by D. Tecwyn Lloyd], inserted loose in the volume (2 ff.). A sheet of arithmetical tables, sold by P. Sandford, Shrewsbury, [c. 1795], is pasted inside the front cover.

Llyfr nodiadau, 1819-1868, yn cynnwys cerddi holograff gan W. J. Roberts (Gwilym Cowlyd), 1858-1868. = Notebook, 1819-1868, containing holograph poems by W. J. Roberts (Gwilym Cowlyd), 1858-1868.
Mae'r cerddi yn cynnwys fersiwn ddrafft a chynllun o'r bryddest 'Dr William Morgan' (ff. 2-15) a fu'n fuddugol yn Eisteddfod Betws y Coed, Nadolig 1859, a 'Gogangerdd i Ddirmygwyr Cyfarfodydd Llenyddol', 1868 (ff. 17, 19), y ddwy wedi eu cyhoeddi yn Y Murmuron (Llanrwst, 1868), ynghyd â nifer o englynion a phenillion eraill (f. 17 verso-18 verso, 19 recto-verso, 21 verso). Mae yna hefyd nodiadau amrywiol ar William Morgan, Robert Ferrar a'r Diwygiad Protestannaidd (ff. 19 verso-21). Mae yna ychydig gyfrifon amrywiol, 1819, mewn llaw arall (f. 1 a thu mewn i'r cloriau). = The poems include a draft version and a plan of a pryddest to Dr William Morgan (ff. 2-15) which won a prize at Betws y Coed Eisteddfod, Christmas 1859, and a satire, 'Gogangerdd i Ddirmygwyr Cyfarfodydd Llenyddol', 1868 (ff. 17, 19), both published in Y Murmuron (Llanrwst, 1868), along with englynion and other verses (some illegible) (f. 17 verso-18 verso, 19 recto-verso, 21 verso). There are also miscellaneous notes on William Morgan, Robert Ferrar and the Protestant Reformation (ff. 19 verso-21). A few miscellaneous accounts, 1819, are in a different hand (f. 1 and inside the covers).

Llyfr nodiadau, [?1827]-1868 (dyfrnod 1824), yn llaw'r Parch. Hugh Pugh, gweinidog capel Annibynnol Cyssegr, Mostyn, sir y Fflint, o 1837 i 1868. = Notebook, 1827-1843 (watermark 1824), of the Rev. Hugh Pugh, minister of Cyssegr Congregational chapel, Mostyn, Flintshire, from 1837 to 1868.
Cynhwysa'r gyfrol restr o briodasau yng nghapel y Cyssegr, 1837-1842 (f. 2 verso); rhestr o bregethau a draddodwyd gan Pugh ym Mostyn a'r cyffiniau, 1837-1841 (ff. 3-14); copi o gyffes ffydd Pugh, a adroddwyd yn ei gyfarfod ordeinio yn Llandrillo, Meirionnydd, 3 Gorffennaf 1827 (cyhoeddwyd yn W. Rees a T. Roberts, Cofiant am y Diweddar Barch. Hugh Pugh, Mostyn (Lerpwl, 1870), tt. 20-22) (ff. 46-57 verso, testun â'i wyneb i waered); a rhestr o'r rhai a dderbyniwyd i gymundeb ym Mostyn, 1837-1843 (ff. 41 verso-45 verso, testun â'i wyneb i waered). Mae saith eitem rydd, 1863-1868, yn cynnwys llythyrau ac effemera a ailddefnyddiwyd gan Pugh i ysgrifennu nodiadau pregethau, wedi eu tipio i mewn ar ddail gwag (ff. 35-40 verso, testun â'i wyneb i waered). = The volume includes a list of marriages at Cyssegr chapel, 1837-1842 (f. 2 verso); a list of sermons preached by Pugh in Mostyn and the surrounding area, 1837-1841 (ff. 3-14); a copy of Pugh's confession of faith, delivered at his ordination in Llandrillo, Merioneth, 3 July 1827 (published in W. Rees & T. Roberts, Cofiant am y Diweddar Barch. Hugh Pugh, Mostyn (Liverpool, 1870), pp. 20-22) (ff. 46-57 verso, inverted text); and a list of those received into communion at Mostyn, 1837-1843 (ff. 41 verso-45 verso, inverted text). Seven loose items, 1863-1868, include letters and ephemera reused by Pugh to write sermon notes, have been tipped in on blank leaves (ff. 35-40 verso, inverted text).

Papurau, 1834-1933, yn ymwneud a'r bardd gwlad John Morris Jones (Ioan Cunllo) o Rydlewis, sir Aberteifi, wedi eu dwyn ynghyd gan Daniel Thomas, Rhydlewis. = Papers, 1834-1933, relating to the country poet John Morris Jones (Ioan Cunllo) of Rhydlewis, Cardiganshire, collected together by Daniel Thomas, Rhydlewis.
Mae'r llawysgrif yn cynnwys barddoniaeth gan Ioan Cunllo, 1834-1884 (16623iE, ff. 1-34); llythyrau iddo oddi wrth D. Silvan Evans, 1864-1869, Iago Emlyn, 1869, a Robyn Ddu Eryri, 1876 (16623iE, ff. 37-49); cerddi gan Tegid, Robyn Ddu Eryri, Einion Evans, Gwilym Gwenog ac eraill, 1843-[19 gan., ail ½] (16623iE, ff. 35-36, 50-51, 54-59); a chopi o'r Haul, 35.8 (Awst 1933), yn cynnwys erthygl ar Ioan Cunllo (16623iE, ff. 60-79); gyda rhestr, ar bedair amlen, yn disgrifio trefn flaenorol y llawysgrif (16623iE, ff. i-iv); llyfr nodiadau yn llaw Daniel Thomas yn cynnwys yn bennaf adysgrifau, [20 gan., ½ cyntaf], o farddoniaeth Ioan Cunllo (16623iiE); llyfr lloffion yn cynnwys torion papur newydd, 1849-1923, yn bennaf o farddoniaeth, llythyrau ac erthyglau Ioan Cunllo a newyddion ardal Llandysul (16623iiiE). = The manuscript contains poetry by Ioan Cunllo, 1834-1884 (16623iE, ff. 1-34); letters to him from D. Silvan Evans, 1864-1869, Iago Emlyn, 1869, and Robyn Ddu Eryri, 1876 (16623iE, ff. 37-49); poems by Tegid, Robyn Ddu Eryri, Einion Evans, Gwilym Gwenog and others, 1843-[19 cent., second ½] (16623iE, ff. 35-36, 50-51, 54-59); and a copy of Yr Haul, 35.8 (August 1933), containing an article on Ioan Cunllo (16623iE, ff. 60-79); with a list on four envelopes describing a previous arrangement of the contents (16623iE, ff. i-iv); a notebook in the hand of Daniel Thomas mainly containing transcripts, [20 cent., first ½], of Ioan Cunllo's poetry (16623iiE); a scrap book containing newspaper cuttings, 1849-1923, mainly of Ioan Cunllo's poetry and news relating to the Llandysul area (16623iiiE).

Albwm llofnodion, 1872-1878, 1901, a fu'n eiddo i Sarah Williams, Bont Dolgadfan, Llanbrynmair, sir Drefaldwyn, yn cynnwys enghreifftiau o farddoniaeth, emynau a rhyddiaith Cymraeg a Saesneg yn nwylo tua 123 o weinidogion, beirdd ac unigolion eraill a oeddynt yn adnabod ei thad, William Williams (Gwilym Cyfeiliog). Ceir yn y gyfrol yn ogystal dau ddeg pedwar o lythyrau, 1840-1891, 1901, y rhan fwyaf at Gwilym Cyfeiliog neu ei blant, a phedwar eitem arall, i gyd wedi'i tipio i mewn. = Autograph album, 1872-1878, 1901, of Sarah Williams of Bont Dolgadfan, Llanbrynmair, Montgomeryshire, containing examples of poetry, hymns and prose in Welsh and English in the hands of some 123 Nonconformist ministers, poets and other individuals, mostly acquainted with her father William Williams (Gwilym Cyfeiliog). Also included are twenty-four letters, 1840-1891, 1901, mostly addressed to Gwilym Cyfeiliog or his children, and another four items, all tipped into the volume.
Ymysg y cyfranwyr mae Mynyddog (f. 32), [William Rees] (G[wilym] Hiraethog) (f. 53 verso), [Richard Roberts] (Gruffydd Risiart) (f. 66 verso) a Ieuan Gwyllt (f. 74). Ceir llythyrau gan W[illiam] Rowlands (Gwilym Leyn), [18]64 (f. 3), S[amuel] R[oberts], 1876 (ff. 10-11), [y Parch.] Richard [Williams], [ewythr Sarah Williams], [18]42 (f. 14), John Evans (I. D. Ffraid), 1870 (f. 18), [y Parch.] Henry Rees, [18]59 (f. 21), J. R. Kilsby Jones, Tachwedd-[Rhagfyr] 1866 (ff. 23-24, 28 verso-29 (copi)), J[oseph] Parry, 1870 (f. 26), E[dward] Stephen (Tanymarian) (f. 31), [y Parch.] John Elias, 1840 (f. 41), James Sauvage, 1882 (ff. 45-46), Fre[deri]ck Hanbury Tracy [AS], 1878 (f. 50), Mary Davies, [18]83 (f. 61), Cranogwen, 1867 (f. 65 recto-verso), ac eraill. Hefyd yn y gyfrol mae copi o'r emyn pedair pennill, yn cychwyn 'Er mai hollol groes i nattur…', o waith Ann Griffiths, yn llaw y Parch. John Hughes Pontrobert, [?1840au] (ff. 56 recto-verso; gw., er enghraifft, Gwaith Ann Griffiths, [gol. gan O. M. Edwards] (Llanuwchllyn, 1905), tt. 30-31), ar gefn byr-gofiant Thomas Meredith, Llanbrynmair, gan 'WH' [?William Howell] (ff. 56 verso-57; gw. hefyd f. 52). = The contributors include Mynyddog (f. 32), [William Rees] (G[wilym] Hiraethog) (f. 53 verso), [Richard Roberts] (Gruffydd Risiart) (f. 66 verso) and Ieuan Gwyllt (f. 74). There are letters from W[illiam] Rowlands (Gwilym Leyn), [18]64 (f. 3), S[amuel] R[oberts], 1876 (ff. 10-11), [the Rev.] Richard [Williams], [Sarah Williams's uncle], [18]42 (f. 14), John Evans (I. D. Ffraid), 1870 (f. 18), [the Rev.] Henry Rees, [18]59 (f. 21), J. R. Kilsby Jones, November-[December] 1866 (ff. 23-24, 28 verso-29 (copy)), J[oseph] Parry, 1870 (f. 26), E[dward] Stephen (Tanymarian) (f. 31), [the Rev.] John Elias, 1840 (f. 41), James Sauvage, 1882 (ff. 45-46), Fre[deri]ck Hanbury Tracy [MP], 1878 (f. 50), Mary Davies, [18]83 (f. 61), Cranogwen, 1867 (f. 65 recto-verso), among others. Also inserted into the volume is a copy of the hymn of four stanzas beginning 'Er mai hollol groes i nattur…' by Ann Griffiths in the hand of the Rev. John Hughes, Pontrobert, [?1840s] (f. 56 recto-verso; see, for instance, Gwaith Ann Griffiths, [ed. by O. M. Edwards] (Llanuwchllyn, 1905), pp. 30-31), written on the reverse of a brief memoir of Thomas Meredith, Llanbrynmair, by 'WH' [?William Howell] (ff. 56 verso-57; see also f. 52).

Llawysgrif yn dwyn y teitl 'Detholiad o adroddiadau (recitations) Cymreig mewn rhyddiaith a barddoniaeth, dwys a llon. Testun yr Eisteddfod Genhedlaethol 1863' yn cynnwys englynion (tt. 1-7), awdlau a chywyddau (tt. 7-15), caneuon a phryddestau (tt. 15-21), canu caeth a chanu rhydd (tt. 21-48) a rhyddiaith (tt. 49-72). Mae'r awdur yn anhysbys. = A manuscript entitled 'Detholiad o adroddiadau (recitations) Cymreig mewn rhyddiaith a barddoniaeth, dwys a llon. Testun yr Eisteddfod Genhedlaethol 1863' ['Selection of Welsh Recitations in Prose and Poetry, Grave and Gay. Subject for the National Eisteddfod 1863'], containing transcripts of englynion (pp. 1-7), odes and cywyddau (pp. 7-15), songs and pryddestau (pp. 15-21), verse in strict and free metres (pp. 21-48) and prose (pp. 49-72). The author is unknown.
Ymysg y beirdd a gynrhychiolir mae [William Williams] (Caledfryn) (tt. 1, 34, 41-42, 44-48), [William Rees] (Gwilym Hiraethog) (tt. 1, 8-9, 37, 40-44), [Richard Foulkes Edwards] (R[hisiart] Ddu o Wynedd) (tt. 2, 3), [Evan Jones] (Ieuan Gwynedd) (tt. 3, 38), [Thomas Essile Davies] (D[ewi] W[yn] o Essyllt) (tt. 3-4, 7-8, 17-18), [David Owen] (D[ewi] Wyn o Eifion) (tt. 4, 9), [Robert Ellis] (Cynddelw) (tt. 9-10, 23-24), [William Ellis Jones] (Cawrdaf) (tt. 10-11, 33-34), [John] Ceiriog [Hughes] (tt. 19-20, 25, 29-31, 47), [John Jones] (Tegid) (tt. 24, 31), [Robert Parry] (Robyn Ddu o Eryri) (tt. 36, 45-46) a [David Thomas] (D[afydd] Ddu o Eryri) (tt. 36-39, 42, 44). Ymysg y darnau rhyddaith mae yna dri darn gan J[ohn] Roberts [J.R.] (tt. 49-56, 60-64, 66-69). Roedd y testun yn rhif 4 yn adran Rhyddiaith Eisteddfod Genedlaethol 1863; yn y pen draw rhannwyd y wobr rhwng J. D. Jones, Rhuthun, Rhydderch o Fôn a Gwilym Teilo. = Amongst the poets represented are [William Williams] (Caledfryn) (pp. 1, 34, 41-42, 44-48), [William Rees] (Gwilym Hiraethog) (pp. 1, 8-9, 37, 40-44), [Richard Foulkes Edwards] R[hisiart] Ddu o Wynedd (pp. 2, 3), [Evan Jones] (Ieuan Gwynedd) (pp. 3, 38), [Thomas Essile Davies] (D[ewi] W[yn] o Essyllt) (pp. 3-4, 7-8, 17-18), [David Owen] (D[ewi] Wyn o Eifion) (pp. 4, 9), [Robert Ellis] (Cynddelw) (pp. 9-10, 23-24), [William Ellis Jones] (Cawrdaf) (pp. 10-11, 33-34), [John] Ceiriog [Hughes] (pp. 19-20, 25, 29-31, 47), [John Jones] (Tegid) (pp. 24, 31), [Robert Parry] (Robyn Ddu o Eryri) (pp. 36, 45-46) and [David Thomas] (D[afydd] Ddu o Eryri) (pp. 36-39, 42, 44). The prose pieces include three items by J[ohn] Roberts [J.R.] (pp. 49-56, 60-64, 66-69). The subject was No. 4 in the Prose section of the 1863 National Eisteddfod; the prize was ultimately shared between J. D. Jones, Ruthin, Rhydderch o Fôn and Gwilym Teilo.

Dyddlyfr John Davies, Blaenafon, Troed-yr-aur, Ceredigion, yn disgrifio ei daith, yng nghwmni ei chwaer Elizabeth, o Lerpwl i Sydney, Awstralia, Tachwedd 1865–Chwefror 1866; ynghyd â’i brofiadau yn Sydney, Chwefror–Mai 1866. = Journal of John Davies, Blaenafon, Troed-yr-aur, Cardiganshire, describing his voyage, in the company of his sister Elizabeth, from Liverpool to Sydney, Australia, November 1865–February 1866; with an account of his experiences in Sydney, February–May 1866.

Casgliad o chwe dogfen, 1876-1882, yn ymwneud â sefydlu Derwyddiaeth yn Unol Daleithiau'r Amerig dan awdurdod 'Gorsedd Dderwyddol Ynys Brydain a Chadair Morganwg'. Cynhwysa'r casgliad ddwy ddogfen femrwn, y naill yn dystysgrif, 1876, yn awdurdodi James Davies ('Corafar') [y Parch. James Davies M.A. yn ôl Bye-gones (1874-5), t. 123], 'Rhag-archdderwydd America', i hybu derwyddiaeth yn 'hemisffer gorllewinol y byd' (f. 1), a'r llall, 1878, yn cymeradwyo sefydlu 'Prif-athrofa dderwyddol' yn yr Unol Daleithiau, dan awdurdod James Davies (f. 2). Am sylwadau ar y brifysgol dderwyddol yn Buffalo, Efrog Newydd, gweler ymhellach Young Wales, IV (1898), 213. Cynhwysa'r casgliad hefyd dri llythyr ar bapur, 1881-2, oddi wrth Evan Davies ('Myfyr Morganwg') at J.H. Davies, Efrog Newydd, yn trafod materion derwyddol, ynghyd â darn o lythyr arall yn llaw Evan Davies, a anfonwyd o bosibl at yr un derbynnydd (ff. 3-6). = A collection of six documents, 1876-1882, relating to the establishment of Druidism in the United States of America by authority of 'Gorsedd Dderwyddol Ynys Brydain a Chadair Morganwg'. The collection includes two parchment documents: a certificate, 1876, authorizing James Davies ('Corafar') [the Revd. James Davies M.A. according to Bye-gones (1874-5), p. 123], 'Vicarial Arch-druid of America', 'to perpetuate and propagate in the western hemisphere of the world the Druidic cause' (f. 1), together with a document authorizing the establishment of a Druidic University in the United States, under James Davies' direction (f. 2). On the druidic university at Buffalo, New York, see further Young Wales, IV (1898), p. 213. The collection also includes three letters on paper, 1881-2, from Evan Davies ('Myfyr Morganwg') to J.H. Davies, New York, discussing druidism, together with a fragment of another letter in the hand of Evan Davies, possibly sent to the same recipient (ff. 3-6).

Adysgrif, [?1890au], gan John Williams (Wyr yr Eos), o'r traethawd 'Llawlyfr Cyfarwyddiadau i ganu Penillion ac Awdlau gyda'r Tannau' a ysgrifennwyd yn y 1870au gan ei daid John Williams (Eos Môn). = A transcript, [?1890s], by John Williams (Wyr yr Eos), of an essay on penillion singing, 'Llawlyfr Cyfarwyddiadau i ganu Penillion ac Awdlau gyda'r Tannau', written in the 1870s by his grandfather John Williams (Eos Môn).
Cynhwysir hefyd lythyr, 22 Medi 1955, gan y rhoddwr, yn disgrifio hanes y llawysgrif (f. i). = Also included is a covering letter, 22 September 1955, from the donor, describing the history of the manuscript (f. i).

Llyfr nodiadau, [?1891], yn cynnwys rhan o anerchiad gan Sarah Jane Rees (Cranogwen) ar yr Ysgolion Sul Cymreig a'r diffygion ymddangosiadol yn y dulliau dysgu a arferwyd ynddynt. = Notebook, [?1891], containing part of an address by Sarah Jane Rees (Cranogwen), on Welsh Sunday Schools and perceived deficiencies in the teaching methods employed in them.
Mae rhan cyntaf y testun ar gefn y dail yn unig (ff. 1-9), wedi hynny mae wedi ei ysgrifennu ar draws pob agoriad (ff. 9 verso-16 verso); mae'r diwedd, ac o bosib y dechrau, yn eisiau. = The first half of the text is on the rectos only (ff. 1-9), thereafter it is written across each opening (ff. 9 verso-16 verso); the end, and possibly the beginning, is missing.

Copi personol Thomas [Edward] Ellis, wedi ei ryngddalennu, o Morgan Llwyd, Llyfr y Tri Aderyn (Lerpwl: Isaac Foulkes, 1893), yn cynnwys nodiadau ac arnodiadau helaeth, yn Saesneg a Chymraeg, yn llaw Ellis, [c. 1897]. Ellis oedd golygydd cyfrol gyntaf Gweithiau Morgan Llwyd o Wynedd (Bangor, 1899), lle'r atgynhyrchwyd testun argraffiad cyntaf Llyfr y Tri Aderyn (1653) (tt. 151-266). = Thomas [Edward] Ellis's personal interleaved copy of Morgan Llwyd, Llyfr y Tri Aderyn (Liverpool: Isaac Foulkes, 1893), containing copious notes and annotations, [c. 1897], by Ellis in English and Welsh. Ellis was the editor of the first volume of Gweithiau Morgan Llwyd o Wynedd (Bangor, 1899), in which was reproduced the text of the first edition of Llyfr y Tri Aderyn (1653) (pp. 151-266).
Mae'r gyfrol yn cynnwys mân arnodiadau ar y testun gwreiddiol gyda nodiadau ychwanegol ar y rhyngddalennau (ff. 28 verso-141 verso passim). Ceir nodiadau a dyfyniadau mwy sylweddol, ar bynciau megis y Rhyfel Cartref a'r Werinlywodraeth, Oliver Cromwell, John Milton, diwinyddiaeth Gatholig, y Bumed Frenhiniaeth a'r Piwritaniaid Cymreig, ar y dalennau ychwanegol ar gychwyn a diwedd y gyfrol (ff. 1 verso-15, 25 verso-26, 145-150), gan ddyfynnu amrywiaeth o ffynonellau. = The volume contains minor annotations to the original text with further notes supplied on the interleaves (ff. 28 verso-141 verso passim). More substantial notes and quotations, on subjects including the Civil War and Commonwealth, Oliver Cromwell, John Milton, Catholic theology, the Fifth Monarchy and the Welsh Puritans, have been written on the additional leaves at the beginning and end of the volume (ff. 1 verso-15, 25 verso-26, 145-150), quoting various sources.